Snipperbericht 13

Een lees- en studiekoffertje: Nederlandstalige boeken over het schrijven van levensverhalen

Er zijn landschappen die ik me nog makkelijk voor de geest kan halen. Het landschap van Noord-Frankrijk bijvoorbeeld, waar we meer dan dertig jaar een huis bezaten, dat uitzicht gaf over glooiende velden en de dichte bossen die het huis omringden. Het zonlicht bevlekte door het bladerdak van de bomen heen de bospaden. Ik hoor het stromen van het beekje in het dal, ik zie de klaprozen tussen het groen, ik hoor het blaffen van de boerderijhonden, het wanhopige trekken aan hun ketting, ik ruik de gezonde geur van koeienmest. Toch is het gemak waarmee ik me deze dingen herinner bedrieglijk. Het kan niet anders of er is het een en ander uit mijn geheugen weggesiepeld. Wat op de zeef is blijven liggen, zijn brokjes. Ik beschik over een vast repertoire aan jeugdherinneringen. Ze zijn langzamerhand ontdaan van alle gewaarwordingen waarin ze gebed lagen. Hoe zag de kamer eruit? Hoe was het weer die dag? Welke kleur hadden de viooltjes op de dekschuit? Hoe rook het in het huis van mijn grootmoeder? Een geur kan wel een herinnering opwekken, maar andersom ruik ik niets. Wat op de zeef blijft liggen is een anekdote. De rest is er in de loop van jaren bijgeflanst. Remco Campert in column in De Volkskrant. 15 juni 2013

Toen ik mijn boek Van vroeger. Levensverhalen schrijven met ouderen (Bohn Stafleu van Loghum, Houten, 1995; het boek is uitverkocht) schreef, was het enige methodische boek over het schrijven van levensverhalen dat ik in de Nederlandse taal had gevonden, het boek van Bernard Selling: Uw eigen verhaal. Schrijfgids (Vertaald uit het Engels door Lon Falger. Strengholt, Naarden, 1988). Het was een vertaling uit het Engels en ik gebruikte het veel. Van vroeger werd het eerste Nederlandse boek met aanwijzingen voor het schrijven van het eigen levensverhaal. Inmiddels zijn we een kleine 20 jaar verder. Er zijn meer boeken op de markt gekomen, maar als ik ze op een rijtje zet, is het nog niet bepaald een vette oogst. Toch hebben ze veel te bieden: de methoden en denkwijzen van anderen zijn vaak heel inspirerend. Ik heb er altijd veel aan gehad. Gretig pluisde ik alle boeken uit, streepte driftig aan met liners, voegde opmerkingen toe in de kantlijnen. Ik was blij als ik werkwijzen of gedachten over het werken met levensverhalen herkende, of als ik een aanpak leerde kennen waaruit ik iets kon toevoegen aan mijn eigen manier van werken. Geïnspireerd probeerde ik dan oefeningen van anderen uit, die al doende heel snel een beetje en dan nog een beetje en soms helemaal veranderden, totdat het ook mijn eigen oefeningen waren geworden. Zo werd mijn werk breder en rijker. Ook als ik het niet eens was met opzet en werkwijze, als ik de ideeën van de auteurs niet kon volgen of als ik het er niet mee eens was, inspireerden ze mij: ze dwongen me dan als het ware om mijn eigen visie nog eens helder uit de doeken te doen voor mijzelf en ze hielpen me op die manier heel vaak bij het aanscherpen en verder verwoorden van wat ik er zelf van vond. Nog steeds trouwens.

Alleen daarom al is het mooi dat onlangs een boek verscheen van Willemijn Soer: Autobiografisch schrijven. Waar wij het over hebben wanneer wij het over ons leven hebben (Christofoor, Zeist, 2013). Willemijn is verbonden aan het Instituut voor Biografiek en sinds 2002 geeft zij cursussen autobiografisch schrijven. Het boek is een neerslag van haar werk, dat nadrukkelijk vorm krijgt vanuit een antroposofische levensvisie. Zevenjaarslevensfasen, de vier werkelijkheden of wezensdelen van de mens, de vier elementen aarde, water, lucht en vuur in relatie tot ons leven, thema’s en schaduwthema’s, spanningsvelden en tegenstellingen in het leven: langs verschillende invalshoeken kan het levensverhaal vorm gegeven worden. Meer nog dan een methodisch boek over het schrijven van levensverhalen vind ik het boek een enorme kast vol thema’s, oefeningen, verhalen, ervaringen en mogelijkheden voor het schrijven van levensverhalen. Voor diegenen die niet veel weten over de antroposofische visie op het leven, biedt het informatie. Methodische aanwijzingen, maar vooral veel thema’s en ideeën voor oefeningen, zelfs cursusopzetten kun je vinden in het dikke boek, dat ik tot nu toe vooral veel heb doorgebladerd, van voren naar achteren en weer terug. Het boek inspireerde me al voor mijn grote zomeropdracht voor mijn levensverhalen-schrijfgroep – een opdracht voor acht weken schrijfplezier - en het gaat mee in de vakantiekoffer. Ik wil het ook nog van a tot z doornemen!

Andere titels van Nederlandstalige boeken over het schrijven van levensverhalen die in mijn kast staan (en ik onderdruk de neiging om over elk boek iets te vertellen…):

Johannes J. F. Schroots & Lea van Dongen: Birren’s ABC, AutoBiografieCursus. Van Gorcum, Assen, 1995

Allison Price: Schrijf het van je af. Analyseer en verander je manier van leven. BZZTôH, ’s-Gravenhage, 1999. Vertaald uit het Engels door Els van Dijk-Schrijvers.

Julia Cameron: Je leven schrijven. Een meditatieve weg tot zelfkennis. Ankh-Hermes bv, Deventer, 2001. Vertaald uit het Engels door Gerdie Brongers.

Reina Crispijn: Hoe schrijf ik mijn levensverhaal? een praktische handleiding. Tirion uitgevers, Baarn, 2003

Noor van Wassenaar: Over… mij! Handleiding voor het schrijven van een persoonlijk document. Spectrum, Utrecht, 2005 (tweede herziene druk)

Addo Stuur: Schrijf uw biografie – en maak daarbij handig gebruik van uw computer. Uitgeverij Addostuur.nl, 2005

Marijke Hilhorst: Hoe schrijf je een familiegeschiedenis? Augustus, Amsterdam, 2008

Monica Boschman: Het belangrijkste verhaal. Schrijven over uw leven. MB Communicatie, Gassel, 2008

José Franssen: In mijn koffer op zolder. Levensverhalen van ouderen voor ouderen. Bohn Stafleu van Loghum, Houten, 2008

Ernst Bohlmeijer & Gerben Westerhof: Op verhaal komen. Je autobiografie als bron van wijsheid. Boom, Amsterdam, 2010

Tanny Dobbelaar: Familieverhalen. De kunst van het schrijven over je naasten. Ambo, Amsterdam, 2011

Invulboeken over het schrijven van levensverhalen

Elma van Vliet: Mam (Pap, Oma, Opa, enzovoort), vertel ‘s! Omdat je bijzonder bent. Spectrum, Utrecht, 2006

Marijke Kasius & Martin van Dam: Mijn Memoires. Voor onze ouders, voor onze kinderen. Temet Nosce, Gouda, 2008

Mijn eigen leven. Suggesties & Adviezen. Biografie van … Elmar, Rijswijk, 1997

Boeken over biografisch werken En een paar boeken die niet expliciet gaan over het schrijven van levensverhalen, maar die wel een aanvulling zijn op het boek van Willemijn:

Gudrun Burkhard: Je leven in de hand nemen. Werken aan je eigen biografie. Vrij Geestesleven, Zeist, 1993. Vertaald uit het Duits door Marcel Koopman.

Gabriël Prinsenberg: De tocht door het labyrint. Biografisch werken als begeleiding op de levensweg. Servire Uitgevers, Utrecht, 1993 en 1996 (tweede, herziene en uitgebreide editie)

Gabriël Prinsenberg: Biografisch leren en werken. Het levensverhaal in kaart brengen. SWP, Amsterdam, 2005

De titels van Engelstalige en Duitstalige boeken in mijn boekenkast zal ik ook een keer in een Snipperbericht vermelden, denk ik nu, en als ik dan toch af en toe voor mijn boekenkast ga staan, komen er nog wel meer ‘boekenedities’! Want algemenere boeken over het werken met levensverhalen zijn er nog wel meer, en boeken over geheugen en herinneren en boeken over de levensloop en… nou ja, wordt vervolgd! Als jullie nog boeken kennen die in mijn bovenstaande lijstje thuishoren, krijg ik graag een berichtje daarover!

José Franssen (14-7-2013)